Zmiany gipsu zależą w dużej mierze od nasilenia przykurczu i od napięcia mięśniowego. U dzieci z niewielkimi ograniczeniami ruchu i niewielką hipertonią wystarczająca jest zmiana opatrunku raz w tygodniu, podczas gdy przy umiarkowanych problemach należy zwiększyć częstotliwość nawet do zmian co 3 dni, aby przyspieszyć cały proces i zminimalizować ryzyko ewentualnego osłabienia siły mięśniowej i pojawienia się zaburzeń czucia.

W szczególnych sytuacjach i z określonym celem okres noszenia gipsu może być dostosowany indywidualnie np. tylko na weekend

Każde dziecko wymaga indywidualnej oceny i kwalifikacji do gipsowania, którą przeprowadza fizjoterapeuta lub lekarz. Jednak istnieją przeciwwskazania, które należy wziąć pod uwagę podczas kwalifikacji:

Przeciwwskazania bezwzględne:

• problemy z integralnością skóry: otwarte rany, infekcje;
• upośledzone krążenie (np. chłodna skóra, zmiany troficzne, słabe tętno dystalne);
• złamania, pęknięcia kości;
• utrwalony (stały) przykurcz i ograniczenie kostne;
• konieczność wykorzystania kończyny do monitorowania funkcji życiowych;
• znaczny obrzęk i/lub niezespolone złamanie;
• nadciśnienie i zwiększone ciśnienie śródczaszkowe;
• zaburzenia funkcjonowania układu autonomicznego (storming);
• dysrefleksja/hiperrefleksja autonomiczna;
• kostnienie heterotopowe: rozciąganie zapalonych tkanek może pogorszyć stan.

Przeciwwskazania względne:

• deficyty sensoryczne lub bariery komunikacyjne: pacjenci niezdolni do zgłaszania dyskomfortu lub odleżyn;
• alergie na materiały gipsowe: historia reakcji skórnych na włókno szklane, wyściółkę lub kleje;
• nadmierne pocenie się lub obrzęk: może osłabiać integralność gipsu lub zwiększać ryzyko uszkodzenia skóry;
• zaawansowana osteoporoza;
• skostnienia pozaszkieletowe (przerost kości);
• czynniki poznawcze/behawioralne: słaba tolerancja na przedłużone unieruchomienie lub trudności w przestrzeganiu protokołów monitorowania;
• jednoczesne leczenie medyczne: podanie toksyny botulinowej może uzupełniać gipsowanie, ale wymagają opieki lekarskiej.

Kwalifikacja

Fizjoterapeuta lub lekarz przeprowadza dokładną ocenę pacjenta poprzez wnikliwy wywiad uwzględniający min. historię medyczną, iniekcje toksyny botulinowej, alergię/nadwrażliwość skórną, poprzednie gipsowania, obecną terapię, zaopatrzenie ortopedyczne oraz cele pacjenta i rodziny.

Następnie ocenia aktywność pacjenta (motorykę dużą i małą) np. sposób poruszania się, chód, funkcję kończyn górnych oraz określa ograniczenia.

W badaniu strukturalnym powinny być zmierzone przede wszystkim zakresy ruchu, siła mięśniowa i selektywność oraz napięcie mięśniowe. Dodatkowo zawsze warto ocenić czucie powierzchowne i głębokie oraz ewentualne dolegliwości bólowe.

Na tej podstawie wspólnie z pacjentem i rodziną specjalista ustala realne cele terapii oraz sposób postępowania. Proces gipsowania powinien być dokładnie omówiony i wyjaśniony.

Procedura gipsowania (na przykładzie kończyn dolnych)

Gips zakłada się na okres 2 – 8 tygodni ustawiając pożądaną submaksymalną korekcję danego segmentu ciała, a następnie podczas zmiany dostosowuje się korekcję w zależności od postępów. Gipsowanie wykonywane jest przez dwie osoby.

Po założeniu gipsów dziecko nie może obciążać kończyn dolnych przez 2 do 24 godzin w zależności od rodzaju zastosowanego materiału gipsowego.

Gips ściągany jest przy pomocy piły oscylacyjnej, która nie może uszkodzić skóry dziecka (ze względu na oscylację) jednak jej dźwięk może powodować strach i dyskomfort, dlatego warto używać słuchawek wygłuszających lub z bluetooth, aby wyciszyć dźwięk. Dobrą praktyką jest również wyjaśnienie i opowiedzenie dziecku w przystępny sposób o całym procesie. Można użyć zdjęć i filmów, aby dziecko dokładnie zrozumiało, co się będzie działo. Powinno to zmniejszyć poziom niepokoju.

Na założenie opatrunku gipsowego kończyny dolnej należy przyjść w luźnych spodniach i szerokich skarpetach, aby móc swobodnie się ubrać po zakończeniu gipsowania.

• sprawdzanie powrotu naczyniowego w palcach stóp, według instruktażu przekazanego Rodzicom, co pół godziny przez pierwsze 5h, następnie 3-4 razy dziennie;
• przez dobę/godzinę od założenia gipsów bez obciążania, potem normalna aktywność ruchowa, ale z zakazem skakania i uderzania gipsem o twarde podłoże;
• ruchy aktywne we wszystkich wolnych od unieruchomienia stawach;
• elewacja kończyn w nocy;
• kontakt telefoniczny w razie problemów.

Z uwagi na fakt, iż gips po jego założeniu twardnieje należy po wykonaniu gipsowania obserwować kończynę pod kątem wystąpienia obrzęków i niedokrwienia. Przez pierwsze 2 godziny od założenia gipsu należy sprawdzać, czy gips nie zrobił się za ciasny. W przypadku zbyt ciasnego gipsu należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą.

UWAGA! W przypadku wystąpienia obrzęku lub oznak niedokrwienia gipsowanej kończyny (jak np.: sinienie palców, wolny powrót naczyniowy lub jego brak) należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Podczas noszenia gipsów dziecko jest w procesie terapeutycznym i codziennie wykonuje wcześniej zaplanowane ćwiczenia, które pomogą osiągnąć oczekiwane rezultaty w aktywności takich jak np. poprawa wzorca chodu, zwiększenie dystansu czy prędkości chodu.

Podczas terapii skupiamy się na poprawie stabilności i kontroli proksymalnej, prawidłowym obciążeniu kończyn dolnych czy reedukacji chodu.

Dziecko w gipsach może chodzić i wykonywać większość aktywności dnia codziennego (podobnie jak w ortezach).

Na gips stosujemy obuwie. Zawsze zakładaj dziecku buty na gips. Jest gładki i śliski, dlatego na niektórych powierzchniach może dojść do poślizgnięcia się i pęknięcia gipsu, który może uszkodzić skórę dziecka oraz zaburzyć wzorzec chodu.

• Biegać i skakać ze względu na ryzyko złamania gipsu.
• Bawić się w piaskownicy, ze względu na ryzyko dostania się piasku pod gips i spowodowania otarć i uszkodzeń skóry.
• Unikaj również żwiru, drobnych kamieni, luźnej kory, trocin, świeżo skoszonej trawy, pyłu – mogą dostać się w szczelinę pomiędzy skórą a gipsem co spowoduje obcieranie lub ucisk, czego konsekwencją może być podrażnienie, a nawet powstanie odleżyny lub rany.
• Pod gips nie można również nic wkładać (nawet w celu podrapania).
• Gipsu absolutnie nie można zamoczyć, bo może spowodować to uszkodzenie skóry. Nie zanurzaj gipsu w wodzie (nawet jeśli jest zabezpieczony folią) – podczas kąpieli najlepiej, aby nogi znajdowały się poza wanną. Gips można dodatkowo zabezpieczyć podwójną warstwą folii spożywczej, a na wierzchu umieścić plastikową torbę.

Po zakończonym procesie gipsowania uzyskany zakres ruchu powinien zostać zabezpieczony ortezami dziennymi z odpowiednio dobranym obuwiem oraz/lub ortezami nocnymi.

Fizjoterapia powinna być kontynuowana w trybie intensywnym, aby przyzwyczaić dziecko do nowej pozycji, wzmocnić mięśnie w nowym zakresie ruchu oraz zautomatyzować nowe umiejętności ruchowe. Zaleca się aktywny trening siłowy i trening ukierunkowany na cel, aby wykorzystać nowy uzyskany zakres w aktywności.

Krążenie
Regularne sprawdzanie krążenia jest bardzo ważne. Gdy naciśniesz końce palców, powinny zrobić się białe, a następnie po około 2 sekundach znowu stać się różowe. Zgłoś się do fizjoterapeuty, jeśli palce pozostają białe, robią się niebieskie lub przez dłuższy czas są zimne lub spuchnięte. Może okazać się, że gips jest zbyt ciasny i zaburza krążenie, dlatego konieczne będzie usunięcie gipsu. Aby poprawić krążenie, należy położyć dziecko na plecach i unieś jego kończyny dolne za pomocą poduszek. W tej pozycji odpływ krwi żylnej jest znacznie ułatwiony.

Czucie
Gdy dziecko zacznie narzekać na drętwienie, mrowienie lub ból kończyn dolnych, najszybciej jak to możliwe skontaktuj się z fizjoterapeutą. Może to oznaczać, że gips uciska nerwy i musi być natychmiast usunięty.

Ból
Jeśli dziecko narzeka na uporczywy ból zlokalizowany dokładnie wokół kostki lub pięty, może to oznaczać ucisk gipsu w tym miejscu. Aby zminimalizować ryzyko powstania odcisku lub pęcherza, skontaktuj się z fizjoterapeutą. Jeśli objawy nie będą ustępować lub gdy dziecko nie będzie mogło obciążać kończyn dolnych, konieczne będzie zdjęcie gipsu.

Potliwość
Zwiększona potliwość stóp dziecka (zwłaszcza latem, gdy temperatura jest wysoka) jest zjawiskiem normalnym. Wtedy skóra może być bardziej biała i wilgotna. Dopóki nie pojawią się dolegliwości bólowe, ten stan nie powinien niepokoić. Natomiast, jeśli zaczną one występować, należy skontaktować się z fizjoterapeutą, który oceni sytuację i podejmie dalsze działania.

Swędzenie
Jedną z najczęstszych dolegliwości pojawiających się po założeniu gipsu jest swędzenie skóry. Aby złagodzić odczucie świądu można delikatnie stukać w gips. Bardzo rzadko zdarza się, by pojawiła się reakcja alergiczna na któryś z materiałów użytych podczas gipsowania. Jeśli jednak dziecko ma wrażliwą skórę i istnieje podejrzenie uczulenia, należy skontaktować się z fizjoterapeutą prowadzącym, aby dokładnie omówić tę sytuację, ponieważ może zajść konieczność usunięcia gipsu.

Przed rozpoczęciem procesu gipsowania zadaj wszelkie nurtujące Ciebie lub dziecko pytania fizjoterapeucie lub lekarzowi prowadzącemu.

Badania wykazały, że seryjne gipsowanie może skutecznie zmniejszyć lub wyeliminować wczesne/umiarkowane przykurcze w krótkim czasie. Jednak na wynik końcowy duży wpływ mają umiejętności osoby wykonującej gipsowanie. Odpowiednia korekcja liniowości w obrębie kończyny i umiejętne założenie materiału gipsowego może znacznie poprawić zakres ruchomości, ale np. w przypadku kończyny dolnej należy uwzględnić takie elementy jak:

• ustawienie guza piętowego i zabezpieczenie jego pozycji;
• korekcja koślawości lub szpotawości;
• podparcie kości łódkowatej;
• wydłużenie łuku podłużnego;
• korekcja przywiedzenia przodostopia;
• pronacja przodostopia;
• podparcie palców.

Nieprecyzyjne założenie gipsu może prowadzić do zaburzenia osi biomechanicznej w śródstopiu i spowodować wtórną deformację tzw. midfoot break. Co pozornie może dawać wrażenie lepszego zakresu ruchu, jednak ruch odbywać będzie się w środkowej części stopy a tyłostopie pozostanie nieskorygowane.

W przypadku znacznej hipertonii (podwyższonego napięcia mięśniowego), należy rozważyć wcześniejsze podanie toksyny botulinowej co może wpłynąć na lepszą tolerancję opatrunku gipsowego przez dziecko. Natomiast nie zawsze jest to konieczne.